Bu
derste, Osmanlı Modernleşme Döneminde topluma “ideal birey” olarak sunulan genç
örneklerinin yer aldığı eserlerden oluşan bir seçki okunacaktır. Modernleşme
sürecinin ortaya çıkardığı yenilenme ve dönüşüm zorunluluğu, Osmanlı devlet ve
toplum hayatının her aşamasında kendisini göstermiştir. Bu sürecin ortaya
çıkardığı değişimi, toplumsal düzeyde yansıtan en önemli gösterge, uyumsuz ve
toplum değerleriyle çatışan yeni bir insan tipinin görülmeye başlamasıdır.
Osmanlı aydınları kaleme aldıkları eserlerde, iki farklı dünya görüşü ve
bunlara ait hayat tarzları arasında bocalayan, “yeni birey”i çeşitli yönleriyle
incelemeye çalışmışlardır. Önce tenkit ve hiciv yoluyla ele alınan, kıyaslanan
bu yeni tip, bir süre sonra yerini arzu edilen “ideal genç tip” arayışına
bırakmıştır. Bütün bu çaba, Osmanlı aydınının, devleti ve toplumu içinde
bulunduğu krizden kurtaracak çareler arayışı kapsamında sürmektedir. Aydınlar,
yaşanan problemlere bir yandan kısa vadeli, pratik çözümler ararken, diğer
taraftan uzun dönemde umut olacak yeni bir gençliğin yetiştirilmesini için çaba
göstermişlerdir. Okuma grubunda bu arayışın izi sürülerek, Tanzimat’tan
Cumhuriyet’e uzanan dönem içinde önerilen birkaç genç tipi üzerinde
durulacaktır. Bu tipler Ahmet Mithat Efendi’nin Rakım’ı (ve Felatun), İbnülemin
Mahmut Kemal İnal’in Sabih’i, Mizancı Murat’ın Mansur’u, Tevfik Fikret’in
Haluk’u ve Mehmed Akif’in Asım’ıdır. Tiplerin ortak ve ayrışan yönlerine temas
edilerek, aydınlarımızın merkeze aldıkları ilkeler ve önerdikleri tiplerin
temel özellikleri tespit edilmeye çalışılacaktır.
