GELENEĞİN BİRİKİMİNDEN YENİ BİR DÜŞÜNCENİN İNŞASINA...

İbn Haldûn’un Toplum ve Siyaset Teorisinde Asabiyet

İbn Haldûn’un (ö. 1406) toplumsal ve siyasal olgu ve olaylara ilişkin felsefî ilgisi, çok yönlü ve sistematik bir karakter taşımaktadır. Bu ilgi onu, kendi ifadesiyle, yeni bir ilmin kurucusu olarak karşımıza çıkarmaktadır. Onun kurduğu bu yeni disiplin ise “umrân ilmi”dir. Sahip olduğu dinamik karakteriyle bu ilmi bir bütün olarak açıklama gücü en yüksek kavram olan asabiyet, umrânın tüm araştırma alanlarıyla irtibatlı dâhilî bir değişken olarak kullanılmaktadır. Bu sebeple İbn Haldûn eğitimden ekonomiye, siyasetten dine, tarihten bilime kadar farklı araştırma alanlarındaki değişim ve dönüşümü, ya merkezî ya da tamamlayıcı bir unsur olarak, asabiyetin işlevsel rolüyle ilişkilendirmektedir. Asabiyetin çok yönlü bu işlevlerinin anlaşılması ise, öncelikle onun umrân ilminin diğer tüm araştırma alanlarının maddesi ya da nesnesi konumunda olan toplumdaki ve toplumun ayrılmaz bir parçası olan siyasetteki rolünün anlaşılmasını gerektirmektedir. Çünkü İbn Haldûn asabiyet kavramını “ortak bir ad” olarak bir taraftan toplumsal ve siyasal düzeylerin kendine özgü bağlamlarında oluşan değişim ve dönüşümlerin faili, diğer taraftan ise bu düzeyler arasındaki bağıntılarla oluşan değişimlerin faili olarak kullanmaktadır. Böylece siyasal bir içeriğe sahip olmanın yanı sıra toplumsal bir içeriğe de sahip olan asabiyet, teorik olarak birbirinden farklı iki ayrı düzeyde takip edilebilir. Bu düzeylerin her birinin hem kendi teorik güzergâhlarında hem de iki düzeyin pratik birlikteliklerinde analiz edilmesi, İbn Haldûn’un asabiyet teorisini bütünlüklü bir yapı olarak görülmesini mümkün kılmaktadır.