İLEM İhtisas Tarih Çalışma Grubu’nun organize ettiği “Medeniyet Havzalarında
Tarih ve Tarihçilik” temalı çalıştay serisinin ikincisi “Mısır Havzası” başlığı
ile 12 Aralık 2020 Cumartesi günü İLEM TV Youtube kanalında gerçekleştirildi.
Düzenleme
kurulunda bulunan Doç Dr. Abdulkadir Macit, Dr. Halil İbrahim Erol, Dr. Büşra
Sıdıka Kaya’nın yürütücülüğünde gerçekleşen bu program gün boyu sürdü. Alanın
önde gelen 12 akademisyeni Mısır havzasında gelişen tarih ve tarihçilik
konularında hazırladıkları bildirilerini bu çalıştayda ilgililerine sundu.
Dört
oturum olarak planlanan Medeniyet Havzalarında Tarih ve Tarihçilik II: Mısır
Havzası Çalıştayı’nın açılış konuşmasını İLEM Yönetim Kurulu Başkanı Abdulkadir
Macit yaparken ardından Çalıştay Düzenleme Kurulu Üyeleri İbrahim Halil Erol ve
Büşra Sıdıka Kaya da söz aldı.
Etkinliğin
öneminden bahseden Macit, gerçekleşen çalıştayların yayına dönüşeceğini de
tekrar hatırlattı. Çalıştay serisinin ilki olan İran Çalıştayı’nın da ilerleyen
günlerde kitaplaşacağının müjdesini verdi. Söz alan Halil İbrahim Erol ise
çalıştayın en önemli katkısının sahada çalışan araştırmacılara derli toplu bir
çalışma sunacağını belirtti. Büşra Sıkıda Kaya’nın programa katılan isimlere ve
etkinliği düzenleyen İLEM ailesine teşekkürünün ardından oturumlara geçildi.
Açılış
konuşması sonrası ilk oturum “İlk Dönem Mısır Tarih Kaynakları” başlığıyla
Prof. Dr. Fatih Yahya Ayaz moderatörlüğünde başladı. İlk oturumun
konukları, Prof. Dr. Nadir Özkuyumcu, Prof. Dr.
Aydın Çelik ve Dr. Harun Yılmaz oldu.
İlk sözü
alan Özkuyumcu “Fethinden Tolunoğulları Sonuna Kadar
(642-905) Dönemin Kaynakları Üzerine Bir Değerlendirme” başlıklı
sunumunda “Oryantalistler İslam tarihinde hadisler ve nakillerin ilk 200 yıl
boyunca yazıya geçirilmedigini sözlü rivayetleri vasıtasıyla nakledildiğini
iddia ederler. Oysa İslam tarihinin ilk dönemlerinden itibaren ravilerin
nakilleri yazılı metinlerin varlığına işaret eden delillere sahiptir” dedi.
Ardından “Fatımiler
(909-1171) Dönemi Kaynakları Üzerine Bir Değerlendirme” başlıklı sunumu ile
Prof. Dr. Aydın Çelik söz aldı. Çelik, “Fâtımîler tarihinin en önemli
kaynakları bilhassa kuruluş dönemine dair verdikleri bilgiler sebebiyle kadı
en-Numan'ın iftihadid-Dave, ed-dai İdris el-kureyşî'nin Uyûnu'l-Ahbâr adlı
eserlerdir.” vurgusu yaptı.
İlk
oturumun son sunumunu ise “Zengî ve Eyyûbî Dönemi İlim Hayatının
Kaynakları" başlığıyla Dr. Harun Yılmaz gerçekleştirdi. Yılmaz,
“Müesseselere dair eserler, ilmi kurumları başta fiziki yapıları ve vakıfları
olmak üzere ilmi kurumlar hakkında her türlü bilgiyi istifa etmeleri,
müderrislerin biyografileri, kurumların kuruluş hikayelerini içermeleri sebebi
ile son derece önemlidir.” dedi.
Konuşmacıların
sunumlarının ardından ilk oturum müzakere edildi.
İkinci
oturum saat 12:00 itibariyle "Memlük Dönemi Mısır Tarihi Kaynakları"
başlığıyla Prof. Dr. Cengiz Tomar moderatörlüğünde; Prof. Dr. Fatih Yahya Ayaz,
Dr. Büşra Sıdıka Kaya ve Dr. Öğr. Üyesi M. Fatih Yalçın’ın katılımıyla başladı.
Konukları
tanıtan Tomar, ilk sözü “Mısır Tarihçiliğinin Velûd Dönemi:Memlükler’de Tarih ve Müverrihler (1250-1517)” başlıklı sunumunu
gerçekleştirmek üzere Prof. Dr. Fatih Yahya Ayaz’a verdi. Söz alan Ayaz,
“Memlük devri tarihçiliği insanların merakını çekecek konuların işlendiği
magazinel tarihçilik olarak tarif edilebilir. İşlenen konuların çeşitliliği ve
renkliliği son derece kayda değerdir.” diyerek dönemin tarih anlayışına dair
tespitlerde bulundu.
İkinci
sunum için sözü Dr. Büşra Sıdıka Kaya aldı. “Moğol İstilaları Sonrası Tarihi
Yeniden Kurgulamak: Memlük Tarih Yazıcılığı” başlığıyla sunumunu gerçekleştiren
Kaya, “Memlükler döneminde kaleme alınan eserlerde devrin kozmopolit yapısının
tarihi eserlerine yansıdığı görülür. Ayrıca Farklı milletler ve topluluklardan
alınan kelimelerin tarih eserlerine yansıması oldukça yoğundur.” Sözüyle
Memlükler döneminin etnik yapısına da değindi.
Oturumun
son konuşmasını ise Dr. Öğr. Üyesi M. Fatih Yalçın “Memlükler Döneminde
Kâdılkudât Tarihçiler Üzerine Bir Değerlendirme” başlığıyla gerçekleştirdi.
Yalçın, Kadılkudat görevini yapan tarihçilerden bahsederek, “Ulema sınıfına
mensup olan bu tarihçiler ve eserleri ile ulema sınıfı içerisindeki rekabeti
takip etmek ve bilgi edinmek mümkün olmaktadır.” dedi.
Sunumların
ardından yapılan müzakere ile ikinci oturum sonlandı.
Çalıştayın
üçüncü oturumu ise "Osmanlı Dönemi Mısır Tarihi Kaynakları"
başlığıyla saat 14:00'da başladı. Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak’ın
moderatörlüğünde başlayan oturumda dört sunum gerçekleşti. Prof. Dr. Özen Tok,
Fatma Zehra Beyaz, Halil İbrahim Erol ve Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak’ın
sunum yaptığı oturumda ilk sözü Prof. Dr. Özen Tok aldı.
“XVII. ve
XVIII. Yüzyıl Mısır’ında Tarih Yazımı ve Tarihçileri Üzerine Bazı
Değerlendirmeler” başlıklı sunum ile söz alan Tok, “Mısır tarihiyle ilgili
verilen eserlerde dil bakımından tabi Arapça var ama bunun yanı sıra Türkçe
yazılmış eserlerin olduğunu da görüyoruz.” İfadelerini kullandı.
İkinci
sunumda ise “XVIII. Asır Mısır Tarih Kaynakları Üzerine Bir Değerlendirme”
başlığı ile Fatma Zehra Beyaz söz aldı. Beyaz, “18. asırda, Osmanlı merkez
siyasetine asker ve ulema zümreleri damgasını vurmuştur. Bu olgu, taşraya da
her anlamda yansımış; Mısır’da siyasetten kültür yaratımına kadar bu iki
zümrenin etkinlikleri son dereceye çıkmıştır.” dedi.
“Uzun
Mısır Yüzyılının Tarihini Yazmak: XIX. Yüzyıl Mısır Tarihinde Kaynak Olarak
Kronikler” başlıklı üçüncü sunum için söz alan Halil
İbrahim Erol, “Fransız işgali bu dönemdeki tarih yazımına ciddi manada tesir
etmiştir. Fransızların neden bu bölgede bulunduklarını açıklayan ve işgali
gerekçelendirmeye çalışan metinler söz konusudur.” İşgallerin tarih yazımına
tesirinin altını çizdi.
Üçüncü
oturumun son sunumunu ise Prof. Dr. Süleyman Kızıltoprak “Modern Çağda Mısır
Tarihi Kaynakları Açısından Misyonerlik Çalışmaları” başlığıyla gerçekleştirdi.
“Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın Osmanlı Devleti’nin bir valisi gibi değil de bir
rakibi gibi hareket ederek hemen her alanda hayli iddialı modernleşme
politikaları izlemiş olması Mısır’daki misyonerlik faaliyetleri için son derece
elverişli bir ortam sağladı.” Sözüyle Kavalalı Mehmet Ali Paşa’nın modernleşme
serüvenine ışık tuttu.
Oturum
sonunda gerçekleşen müzakerenin ardından "XX. Yüzyıl Mısır Tarihi
Kaynakları" başlıklı son oturuma geçildi. Saat 16:00’da başlayan son
oturumda Prof. Dr. Nadir Özkuyumcu'nun moderatörlüğünde Doç. Dr. Hilal Görgün
ve Dr. Hilal Livaoğlu Mengüç katıldı.
“Çağdaş
Mısır’da Ulus Oluşturma Faaliyetleri Bağlamında Tarihyazımı” başlıklı ilk
sunumda söz alan Görgün, “19. yy'ın sonunda Mısır'da ortaya çıkan ve Avrupa
işgal güçlerine karşı olan vatanperver hareketle, 20. yy'ın ikinci çeyreğinden
itibaren, 1. Dünya Savaşı sonrası Manda dönemlerinde gelişen ve Arap
coğrafyasında görülen Arap milliyetçiliği karıştırılmamalıdır.” vurgusu yaptı.
Çalıştayın
son sunumunu yapmak üzere “Dönüşen Kimlik, Dönüşen Tarih: Yüzyıl Dönümünden
Temmuz Devrimi’ne Mısır’da Tarihyazımının Tematik ve Metodolojik Açıdan
Değişimi Üzerine Notlar” başlıklı sunumuyla söz alan Dr. Hilal Livaoğlu Mengüç,
“Bu dönemin tarihçilerinden Emin Sâmî Paşa bir taraftan bürokratik tarihçilik
geleneğinin son örneğini teşkil ederken diğer yandan eserlerinde hâl
tercümelerine, şiir kullanma gibi tarih yazıcılığı geleneklerini terk etmesiyle
dikkat çekmektedir.” ifadelerinde bulundu.
Son sunumun
bitmesinin ardından gerçekleştirilen müzakere ile çalıştayın dördüncü oturumu
da sonlanmış oldu.
Program
esnasında alınan notlar anlık olarak İLEM Twitter hesabında paylaşıldı.
Çalıştay
serisinin ilki Medeniyet Havzalarında Tarih ve Tarihçilik I: İran Havzası
çalıştayı geçtiğimiz Şubat Ayında İLEM’de düzenlenmiştir. İlk çalıştay hakkında
detaylı bilgi sahibi olmak için (https://www.ilem.org.tr/medeniyet-havzalarinda-tarih-ve-tarihcilik-i-iran-havzasi-calistayi)
internet adresini ziyaret edebilirsiniz.
