İlmi Etüdler Derneği'nin her yıl akademik yılının başlangıcı sadedinde düzenlenen açılış konferansını bu sene İbrahim Halil Üçer 'İslam Düşünce Tarihi İçin Bir Dönemlendirme Önerisi' serlevhası ile gerçekleştirdi. İLKE Derneği yürütme kurulu başkanı Lütfi Sunar’ın selamlama, İLEM yönetim kurulu başkanı Süleyman Güder'in açılış konuşmalarıyla başlayan program İbrahim Halil Üçer'in sunumuyla devam etti. Asıl itibariyle İlmi Etüdler Derneği'nin proje çalışmalarından biri olan İslam Düşünce Atlas'ının bir önizleme sunumu olarak gerçekleşen konferansta dönemlendirme amaç ve kriterlerinden uzak olarak bir dönem tasnifine tâbi tutulan İslam düşüncesi için yeni bir dönemlendirme teklifi arz edildi. Bu minvalde Üçer, merakları fazlasıyla celbeden yeni bir dönemlendirme teklifi meselesini 'dönemlendirmeye niçin ihtiyaç duyarız', 'dönemlendirme nasıl ve hangi kriterler mucibince yapılır' soruları üzerinden hülasa bir biçimde aktardı.
'Dönemlendirmeye neden ihtiyaç duyarız' sorusunun cevabı 'süreklilik', 'değişim' ve 'kırılma' kavramları üzerinden özetlendi. Tarihî süreç içerisinde vuku bulan süreklilik, değişim ve kırılma evrelerini analiz etmemize yardımcı olan dönemlendirme ameliyesi aynı zamanda tarihî sürece kıyasla hali hazırda içerisinde bulunulan dönemin okumasını da en sahih biçimde yapabilmeyi temin eder. Bir yönüyle baştan sona doğru bir okumayı temsil eden dönemlendirme diğer taraftan geçmişe dönük değerlendirmelerin yapılabilmesini sağlayan ciddi bir görevi üstlenir. Jack Goody'in kavramsallaştırması ile 'tarih hırsızlığı' olarak adlandırabileceğimiz birtakım müsteşrik çabaların önüne geçilmesi için de dönemlendirme büyük önemi haizdir. Sözgelimi İslam düşünce tarihinin toplamda iki dönemde incelenmesi ve yaklaşık sekiz asrın bir dönem içinde değerlendirilmesi böyle bir çabanın örneğidir. Dönemlendirmeye ihtiyaç duyulmasının ana saikleri bunlar olmakla birlikte dönemlendirmenin hangi kriterler kapsamında ve nasıl yapılacağı da mühim bir sorundur. Üçer, bu soruya dair kapsamlı bir çerçeveyi kısaca ifade etti. Üçer, dönemlendirme kriterinin mutlaklaştırılamayacağını ve pek tabi olarak her bir tarihçinin farklı amaç ve kriterler doğrultusunda bir dönemlendirme yapabileceğini ifade etti. Bununla bağlantılı olarak ise dönemlendirme ameliyesini 'ne için' ve 'neye göre' sorularının yönlendirdiğini belirtti. Dönemlendirme yapılırken zaman-mekan birlikteliği, bölgelendirme ve dönemler arası geçirgenlik kriterlerinin dikkate alınması gerektiği üzerinde duruldu. Bölgelendirme kriteri kapsamında günümüzde en bariz örneğini Avrupa merkezci anlayışın gerçekleştirdiği, bir bölgeye ait dönemlendirmenin diğer bölgelere teşmil edilmesi 'coğrafya hırsızlığı' olarak ifade edildi. Bu örnekten yola çıkarak bölgelendirmenin dönemlendirme için önemi üzerinde duruldu. Konferansın asıl meselesine girmeden önce bir giriş olarak gerçekleştirilen bu kısım sona erdi ve program yeni bir dönemlendirme teklifinin detayları ile devam etti.
İslam düşünce tarihinin bu zamana kadar dönemlendirilmesinde kullanılan 'Gazzali Öncesi-Sonrası' ve 'Klasik Öncesi- Sonrası' şeklinde iki farklı dönemlendirme tavrı zikreden Üçer, bu iki şekli programın başında açıkladığı amaç ve kriter uyumuna aykırı olmaları noktasında eleştirdi. Asıl olarak Ernest Renan ve Ignác Goldziher'in Gazzali ve klasik dönem üzerine gerçekleştirdikleri söylemler üzerine ikiye ayrıldığını dile getiren Üçer, İslam düşünce tarihinin amaç ve kriter kapsamında gerçekleştirilmiş hakiki bir dönemlendirmeden yoksun olduğunu ifade etti. Bu yoksunluktan hareketle İslam Düşünce Atlas'ının dönemlendirme kriteri ise kelam, tasavvuf, felsefe ve usül gibi nazari disiplinlerin mevzu, mesail ve yöntem yönünden geçirdikleri değişim ve kırılmaların ele alınışı şeklinde ifade edildi. Aynı zamanda bu dönemlendirmenin en bilinen şekliyle mütekaddimun-müteahhirun ayrımı üzerine tesis edildiği belirtildi. Burada mütekaddimun döneminin mevzu, mesail ve yöntem yönünden teşekkülün gerçekleştiği ana zemin olarak ele alındığı ayrıca ifade edildi. Bütün bu detayları örneklendirmelerle zenginleştiren Üçer, son olarak İslam düşünce tarihinin bahsedilen kriterler bazında gerçekleştirilen grafiksel hülasa diye adlandırdıgı dönemlendirme tablosunu açıkladı. Özetle, teşekkül-tedvin ve tasnif-tertip dönemlerini kapsayan klasik dönemin 7-11. yüzyıllara; yöntemlerin inkişafı ve ikinci klasiklerin oluşumu ile yöntemsel bütünleşme evresinin dahil olduğu yenilenme döneminin 12-16. yüzyıllara; kadîme ve cedîde nispetle muhasebe olarak ikiye ayrılan muhasebe döneminin 17. ve 18. yüzyıllara ve son olarak arayışlar döneminin 19. ve 20. yüzyıllara tekabül ettiği üzerinden bir grafik hülasası gerçekleştirildi. Dönemlendirme teklifinin bu detay ve örneklendirmeleri ile programın sunum kısmı nihayet buldu.
Program, İLKE mütevelli üyesi Hüseyin Akkuş’un, Üçer’e hediye takdimi ile sona erdi. Serlavhası ile heyecan ve umutları yeşerten açılış programı, İLEM'in başlayacak yeni ders dönemine heyecan ve gayretin sarıldığı bir nefha ferahlık getirerek akademik üretimin bol olacağı bir senenin daha çağrı ve sadası oldu.
Konferans Metnini Okumak için tıklayınız
